"She comes in colors everywhere" - Harlekijn (Anacamptis morio)
Mijn eerste orchideeën zag ik op Texel, maar niet de Harlekijn. Tijdens mijn stage op Texel was zij reeds uitgebloeid. Hoewel het nog geen schaamsoort was, duurde het even voordat ik daadwerkelijk een echte Harlekijn zag. Dat wordt uiteraard mede veroorzaakt door het feit dat het ooit één van de algemeenste boerenlandorchideeën was. Nu is zij nagenoeg verdwenen uit de graslanden door mechanisatie, kunstmest, enzovoorts. Alleen in Zeeland, Zuid-Holland en de Waddeneilanden maak je kans om deze fraaie orchidee te zien. Je moet dus letterlijk de grenzen van Nederland opzoeken.
In een weekend in mei trok ik naar Terschelling. Omdat ik eerst de Boschplaat wilde zien, besloot ik om eerst daar te gaan kijken. Het lag immers het verst weg van West-Terschelling, van waar de veerboot vertrekt, en zo werkten we onze weg terug. Het blijft altijd magisch: je rijdt het dorp Oosterend uit, slaat linksaf, de dijk over en daar ligt de Boschplaat. Ruim 11 kilometer woeste natuur. We bleven echter nog op de fiets, en na 15 minuten zag ik iets raars in een duinvallei. Dat kon toch niet waar zijn? Harlekijn in een vochtige duinvallei! Opgewonden liet ik mijn fiets voor wat het was en liep de vallei in. Honderden Harlekijntjes! Ja, noem ze gerust Harlekijntjes, want groot, dat waren ze zeker niet. Ken je die emoji, waarbij de bovenkamer ontploft? Verwarring alom. Want waarom zijn de planten zo klein? In de boeken die ik heb, lijken ze veel groter. Dat geldt natuurlijk voor alle orchideeën, die vaak paginagroot afgebeeld worden. In het echt zijn het soms miezerige plantjes, maar deze waren écht heel klein. Gemiddeld rond de 5-7 cm hoog, met weinig bloemen, gedrongen habitus, geen ijle bloeiwijze, maar alle bloemen dicht opeen. Alsof je lekker wegkruipt in een warme jas wanneer het stormt buiten. Want wil je als plant overleven op Terschelling, dan moet je wel uit goed hout gesneden zijn. Nadat ik bijgekomen was van verbazing, onder andere over de geringe grootte, ontstond het volgende vraagstuk. In boeken las ik dat de Harlekijn voorkomt in graslanden. Vochtige duinvalleien? Die zijn toch vochtig, staan deels onder water in de winter? Hoe kan de soort dat overleven? Ik moest mijn beeld van de Harlekijn wat bijstellen. Iets wat ik overigens in de jaren erna als ecoloog nog vaak moest doen!
In de jaren na mijn eerste vondst op Terschelling keerde ik nog met regelmaat terug. Zelfs in de winter, om de bladrozetten te fotograferen. Ook bekeek ik de Harlekijn elders in Nederland: Zuid-Holland, Zeeland, Zuid-Limburg en het aangrenzende buitenland werden aan mijn lijst toegevoegd. Wat opviel, is dat de echte Harlekijn niet bestaat. Ze is een orchidee die veel gedaantes kent, zowel qua grootte als qua kleur. Eigenlijk is ze zoals in die reclame waarbij "She's Like a Rainbow" van The Rolling Stones wordt gebruikt. Want inderdaad, ik ken geen soort die zoveel kleurvariatie heeft als de Harlekijn: geheel wit, witte lip maar roze bloemdekbladeren, lichtroze, donkerroze, paars… je vindt ze allemaal.